Vaststelling en ontkenning duo-moederschap
Sinds 1 april 2014 zijn de wettelijke regelingen over het verkrijgen en verliezen van vaderschap ook van toepassing op de vrouwelijke partner van de moeder van een kind. De wet spreekt nu in veel gevallen over ‘ouders’ en niet over man en vrouw.
Niet alle ouders zijn echter op dit moment voor de wet gelijk. Er is nog steeds sprake van discriminatie van duo-vaderschap. De regels van duo- moederschap gelden (nog) niet voor duo- vaderschap. De wet kent geen mogelijkheden voor het verkrijgen en verliezen van vaderschap voor de mannelijke partner van een vader van een kind. Dit manco kan vooralsnog uitsluitend door adoptie van het kind worden opgelost.
Duo-moeders
Ieder kind heeft in beginsel twee ouders. Dit kan een man en vrouw zijn of twee vrouwen. Dit artikel zal deze tweede optie bespreken: duo- moederschap.
In het volgende worden de twee moeders die het kind samen wensen op te voeden geboortemoeder en meemoeder genoemd. De geboortemoeder is de vrouw die van het kind bevalt. De meemoeder is haar partner.
Meemoederschap
Als u met een vrouw getrouwd bent of een geregistreerd partnerschap heeft en uw partner bevalt van een kind verwekt door (anonieme) kunstmatige donorbevruchting, dan bent u - net zoals uw partner - moeder. U en uw echtgenote c.q. geregistreerd partner dienen hiervoor bij de aangifte van de geboorte van het kind een verklaring van de Stichting donorgegevens over te leggen, waaruit blijkt dat de identiteit van de donor niet bekend is bij de geboortemoeder.
In dit geval bent u van rechtswege meemoeder en heeft u gelijke rechten aan de geboortemoeder.
Ontkenning meemoederschap
Indien iemand van rechtswege meemoeder is geworden, dan is een latere ontkenning van het moederschap van de meemoeder mogelijk als de meemoeder niet de biologische moeder is van het kind. Ontkenning betekent dat de moederschap met terugwerkende kracht ongedaan wordt gemaakt.
Het verzoek tot ontkenning van moederschap kan worden ingediend door het kind, de geboortemoeder of de meemoeder.
Ontkenning door de moeder kan overigens niet als de moeder met de kunstmatige donorbevruchting heeft ingestemd. De ontkenning door een van de moeders dient binnen een jaar na de geboorte van het kind te worden verzocht. Als het kind tot ontkenning van het moederschap van de meemoeder overgaat, dan dient dit binnen drie jaar nadat het kind meerderjarig is geworden te worden verzocht.
Erkenning moederschap
Bent u niet met de geboortemoeder getrouwd, maar heeft u samen een kind gekregen door anonieme kunstmatige bevruchting, dan bent u vooralsnog geen meemoeder. U heeft dus geen juridische rechten en plichten tegenover het kind. Dit kunt u veranderen door middel van erkenning, dan wel adoptie.
Erkenning betekent dat de partner van de geboorte moeder ook juridisch (mee)moeder wordt.
Erkenning heeft de volgende juridische gevolgen:
- de meemoeder is meteen onderhoudsplichtig;
- het kind wordt erfgenaam van de meemoeder;
- kan het kind de achternaam van de meemoeder krijgen;
- heeft de meemoeder het recht en de plicht tot omgang met het kind;
- krijgt het kind de Nederlandse nationaliteit als de meemoeder ook Nederlander is.
Mocht u van de geboortemoeder geen toestemming verkrijgen om het kind te erkennen, dan resteert geen ander mogelijkheid dan de rechter te benaderen voor vervangende toestemming. Het akkoord van de rechter treedt dan in plaats van de toestemming van de geboortemoeder. Voor een vervangende toestemming moet echter vast staan dat u als levensgezel hebt ingestemd met een daad die de verwekking van het kind als gevolg kan hebben gehad.
Vernietiging erkenning meeouderschap
Een erkenning kan ook vernietigd worden als de erkenner, die niet de biologische moeder is, door bedreiging, bedrog of misbruik van omstandigheden tijdens minderjarigheid de erkenning heeft gedaan. Daarnaast kan de geboortemoeder om dezelfde redenen vernietiging vragen als zij gedwongen is tot medewerking aan de erkenning.
In gevallen waar de meemoeder haar eicellen doneert aan de geboortemoeder, is een vernietiging van de erkenning niet mogelijk aangezien de meemoeder dan de biologische moeder van het kind is.
Tenslotte kan het kind ook verzoeken om vernietiging van de erkenning.
Voorbeeld erkenning uit de praktijk
Twee vrouwen, Sanne en Petra (namen gefingeerd), hebben een affectieve relatie met elkaar, waaruit in 2010 uit Sanne dochter Kim wordt geboren. De biologische vader is een anonieme, buitenlandse, zaaddonor. Inmiddels is de relatie tussen Sanne en Petra geëindigd. Sanne weigert Petra toestemming te verlenen om Kim te erkennen. Kim heeft haar hoofdverblijfplaats bij Sanne.
Petra verzoekt de rechtbank om haar vervangende toestemming tot erkenning van Kim te verlenen. Zij betoogt dat zij betrokken was bij het uitzoeken van de zaaddonor, dat zij samen met Sanne de zwangerschap heeft ervaren, dat zij de geboorte van Kim bij de burgerlijke stand heeft aangegeven en dat zij met Kim naar het consultatiebureau en de crèche is geweest. Petra wenst zowel in feitelijke zin als in juridische zin moeder van en voor Kim te zijn.
De rechtbank overweegt dat het vestigen van familierechtelijke betrekkingen gebaseerd kan worden op grond van het biologische, maar ook op het sociale ouderschap. Nu vast staat dat de biologische vader van Kim een anonieme zaaddonor is, met wie Sanne geen enkel contact heeft en met wie zij ook geen afspraken heeft gemaakt over de verzorging en/of erkenning van Kim, is de rechtbank van oordeel dat zijn belangen niet in aanmerking hoeven te worden genomen bij de beslissing.
De rechtbank overweegt verder dat Sanne met name belang heeft bij het in stand houden van een ongestoorde verhouding met Kim en dat Petra belang heeft bij het ontstaan van een familierechtelijke betrekking tussen haar en Kim. Beide belangen gelden ook voor Kim.
De rechtbank concludeert dat, nu Petra als levensgezel van Sanne heeft ingestemd met een daad die de verwekking van het kind tot gevolg kan hebben gehad, vervangende toestemming kan worden verleend wanneer dit in het belang van Kim is.
De rechtbank acht het vervolgens in het belang van Kim dat de juridische werkelijkheid in overeenstemming wordt gebracht met de feitelijke, te weten dat zij is geboren uit een lesbische relatie waarin zij zeer gewenst was. De rechtbank wijst het verzoek toe.
Hoe kan Bowmer Nuiten Noteboom u helpen?
Zoals het voorbeeld illustreert, kan er bij het einde van de relatie een behoorlijke strijd ontstaan over de juridische rechten en plichten van de ouders en is het van belang om juridisch advies te vragen.
Heeft u naar aanleiding van dit artikel vragen of wenst u meer informatie, neem dan gerust contact op met Selma Akitürkmen.
